อนุรักษ์มรดกใต้       ชมรมอนุรักษ์มรดกใต้     มรดกใต้ทีวี

หนังกั้น ทองหล่อ
ศิลปินแห่งชาติ สาขาศิลปะการแสดง (หนังตะลุง) พุทธศักราช ๒๕๒๙

    นายกั้น ทองหล่อ เกิดเมื่อวันที่ ๒ พฤศจิกายน พ.ศ. ๒๔๕๔ บ้านเลขที่ ๒๓๔ หมู่ที่ ๒ บ้านน้ำกระจาย ตำบลพะวง อำเภอเมือง จังหวัดสงขลา เป็นบุตรคนที่ ๒ ในจำนวน ๕ คน ของนางคง และนางประชุม ทองหล่อ บิดาเป็นชาวบ้านน้ำกระจาย ส่วนมารดาเป็นชาวบ้านควนฝาละมี จังหวัดพัทลุง ได้เรียนอ่านเขียนอักษรขอมไทยก่อนเข้าเรียน จนอายุได้ ๑๒ ปี ทางการได้เปิดโรงเรียนประชาบาลขึ้นที่บ้านน้ำกระจาย นายกั้นได้เข้าเรียนด้วยจนจบชั้นประถมปีที่ ๔ เมื่ออายุ ๑๖ ปี และเข้าเรียนต่อชั้น ม.๑ ที่โรงเรียนมหาวชิราวุธ จังหวัดสงขลา จนจบชั้น ม.๑ จึงออกจากโรงเรียน เพราะสนใจและมีความต้องการที่จะประกอบอาชีพการเล่นหนังตะลุง เมื่ออายุได้ ๑๗ ปี เกิดท้อถอยในการแสดงหนังตะลุงขึ้นมาและอยากเข้ารับราช การจึงบวชเป็นสามเณรที่วัดน้ำกระจาย บรรพชาได้ ๒ ปี สอบนักธรรมโทได้ ก็ลาสิกขามาเป็นครู บรรจุที่โรงเรียนน้ำกระจาย เป็นครูอยู่ได้ไม่ถึงปีได้ลาออกจากครูไปแสดงหนังตะลุงอีก เพราะชาวบ้านเห็นว่าหนังตะลุงดี ๆ แถบนั้นหายากมาก ผู้ที่เป็นตัวตั้งตัวตีอย่างแข็งขันให้ครูกั้นลาออกคือ หนังเอียด ปากพน ซึ่งมีศักดิ์เป็นอา อยู่บ้านเขาตก อำเภอกำแพงเพชร (ปัจจุบัน คืออำเภอรัตภูมิ จังหวัดสงขลา) ได้แสดงหนังตะลุงเป็นครั้งแรกเมื่ออายุ ๑๘ ปี ประชาชนเรียก หนังกั้น ทองหล่อ ว่า "หนังเด็ก" เมื่ออายุ ๒๒ ปี ได้อุปสมบทอีกครั้งหนึ่ง ณ วัดน้ำกระจาย ขณะที่เป็นภิกษุอยู่นั้นสามารถเทศน์มหาชาติได้ทั้ง ๑๓ กัณฑ์ บวชได้พรรษาเดียวก็ลาสิกขามาเล่นหนังตะลุงตั้งแต่นั้นเป็นต้นมา นายกั้นมีภรรยา ๓ คน คือ นางฉิ้น มีบุตร ๑ คน นางกิ้มเลี่ยนมีธิดา ๑ คน และนางซุ้ยเหียง มีบุตร ๒ คน ธิดา ๑ คน ถึงแก่กรรมเมื่อวันที่ ๑๔ พฤษภาคม ๒๕๓๑ อายุ ๗๗ ปี

ผลงาน
๑. นายกั้น ทองหล่อ เป็นนายหนังตะลุงที่รักษาศิลปะในการแสดงหนังตะลุงแบบโบราณมาตลอด ไม่ว่าจะเป็นเครื่องดนตรี รูปหนังตะลุงและแนวการแสดง เรื่องที่ใช้แสดงก็เป็นเรื่องที่หนังกั้นประพันธ์ขึ้นเองทั้งสิ้น ที่มีชื่อเสียงโด่งดังมากที่สุด คือเรื่องยอดชายนายนาบุญ การว่ากลอนก็เป็นกลอนปฏิภาณแต่ละเรื่องที่แสดงจึงไม่มีกลอนซ้ำ รวมจำนวนครั้งที่แสดงทั้งในประเทศและประเทศมาเลเซียประมาณ ๖,๐๐๐ ครั้ง
๒. เป็นผู้ริเริ่มในการปรับปรุงการเล่นดนตรีแบบเล่นย้อนทับ (เล่นดนตรีให้เข้ากับเพลงปี่ แล้วเชิด แล้วหยุดนิ่ง) นำเครื่องขยายเสียงมาใช้ในการเล่นหนัง สามารถพากย์เสียงตามลักษณะของรูปหนังได้ไม่ซ้ำกันเลยไม่น้อยกว่า ๑๔ เสียง เป็นนายหนังที่มีลูกศิษย์มากที่สุดจะเห็นได้จากเมื่อปี พ.ศ. ๒๕๐๓ จัดพิธีไหว้ครูแก่หนังกั้น มีลูกศิษย์มาร่วมพิธีเป็นจำนวนมากกว่า ๑๐๐ คน มาเล่นหนังฉลองถึง ๓ วัน ๓ คืน ที่บ้านน้ำกระจาย
๓. พ.ศ. ๒๕๒๗ ได้รับเชิญไปเป็นวิทยากรหลักในการให้ความรู้ประสบการณ์การแสดงและการเล่นหนังตะลุง ในการสัมมนาหนังตะลุง ๑๔ จังหวัดภาคใต้ ณ วิทยาลัยครูสงขลา เมื่อ พ.ศ.๒๕๒๗ และเป็นประธานที่ปรึกษาชมรมหนังตะลุงจังหวัดสงขลา เมื่อ พ.ศ.๒๕๒๘

ประวัติการแสดงหนังที่สำคัญของหนังกั้น ทองหล่อ มีดังนี้คือ
๑. หลังสงครามโลกครั้งที่ ๒ แสดงที่จังหวัดยะลาเป็นเวลา ๖ เดือนเต็ม
๒. เล่นหนังตะลุงต้อนรับจอมพล ป. พิบูลสงคราม นายกรัฐมนตรีในโอกาสที่มาตรวจราชการที่ภาคใต้ ณ จวนผู้ว่าราชการจังหวัดสงขลา (ตำหนักเขาน้อย) ได้รับของขวัญจาก จอมพล ป. ดังนี้ คือ ผ้าเช็ดหน้าปักชื่อ ป.พิบูลสงคราม จำนวน ๒๐ ผืน พระใบมะขาม ๒๐ องค์ จอหนังที่ระลึก ๑ ผืน และเงินสดจำนวน ๕,๐๐๐ บาท
๓. เมื่อปี พ.ศ. ๒๕๐๒ แสดงถวายสมเด็จพระราชชนนีศรีสังวาลย์ทอดพระเนตร ในเรือพระที่นั่ง เรือรบหลวงจันทบุรี ณ บริเวณเกาะหนู เมื่อเรือพระที่นั่งจอดที่จังหวัดสงขลา
๔. ในปี พ.ศ. ๒๕๐๒ พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวฯ ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯให้แสดงถวายหน้าพระที่นั่ง ณ ตำหนักเขาน้อย เนื่องในคราวเสด็จเยี่ยมราษฎรจังหวัดภาคใต้

เกียรติคุณที่ได้รับ
เกียรติคุณที่ หนังกั้น ทองหล่อ ได้รับมีดังนี้
๑. พ.ศ. ๒๕๒๔ สถาบันทักษิณคดีศึกษา มหาวิทยาลัยศรีนครินทรวิโรฒ สงขลา ได้เสนอชื่อให้เข้ารับรางวัลดีเด่น ในการผลิตผลงานเพื่อมวลชนประเภทชาวบ้าน โดยได้รับโล่เกียรติคุณจาก ฯพณฯ พลเอกเปรม ติณสูลานนท์ นายกรัฐมนตรี เมื่อวันที่ ๑๑ กันยายน ๒๕๒๔ ซึ่งจัดโดยคณะกรรมการส่งเสริมและประสานงานเยาวชนแห่งชาติ
๒. พ.ศ. ๒๕๒๙ ได้รับคัดเลือกจากคณะกรรมการวัฒนธรรมแห่งชาติให้เป็นศิลปินพื้นบ้านดีเด่น สาขาหนังตะลุง และได้เข้ารับพระราชทานโล่เชิดชูเกียรติ จากสมเด็จพระเทพรัตนราชสุดาฯ สยามบรมราชกุมารี วันที่ ๑๐ สิงหาคม ๒๕๒๙
๓. พ.ศ. ๒๕๓๐ ได้รับคัดเลือกจากคณะกรรมการวัฒนธรรมแห่งชาติให้เป็นศิลปินแห่งชาติสาขาศิลปะการแสดง (หนังตะลุง) ประจำปีพุทธศักราช ๒๕๒๙ และได้รับเข้ารับพระราชทานโล่เชิดชูเกียรติ จากสมเด็จพระเทพรัตนราชสุดาฯ สยามบรมราชกุมารี วันที่ ๒๔ กุมภาพันธ์ ๒๕๓๐
๔. พ.ศ. ๒๕๓๐ ได้รับเสนอชื่อให้เข้ารับพระราชทานปริญญาศิลปศาสตรบัณฑิตกิตติมศักดิ์ สาขาดนตรีและศิลปะการแสดง จากสมเด็จพระบรมโอรสาธิราช สยามมกุฏราชกุมารีฯ เมื่อวันที่ ๒๗ พฤศจิกายน ๒๕๓๐

ข้อมูล : สำนักงานคณะกรรมการวัฒนธรรมแห่งชาติ